Build in public khi sản phẩm bị chê

Gần đây mình để ý tới một team làm ứng dụng quản lý tài chính cá nhân khá nổi. Họ làm truyền thông rất tốt, nói chuyện có duyên, thông điệp rõ ràng, năng lượng tích cực. Xem các nội dung họ chia sẻ, mình có cảm giác đây là kiểu team biết kể câu chuyện, biết mình đang đi đâu.

Nhưng rồi khi nhìn vào sản phẩm thì lại có một độ lệch khá rõ. App chưa dễ dùng, flow còn rối, nhiều thứ chưa thật sự tròn trịa. Và thế là trong các bài đăng, comment chê bai xuất hiện rất nhiều, thậm chí khá nặng nề: ý tưởng lỗi thời, thị trường bão hòa, chúc fail sớm.

Nếu chỉ nhìn bề mặt, câu chuyện này dễ bị quy về một kết luận đơn giản: marketing tốt nhưng sản phẩm không theo kịp. Nhưng nhìn kỹ hơn, mình nghĩ câu chuyện này đáng để suy ngẫm hơn thế.

Trước hết, việc “có quá nhiều app thu chi rồi” không đồng nghĩa với việc “không còn nhu cầu”. Thực tế là xung quanh mình vẫn rất nhiều người ghi chép thu chi bằng Notes, Excel, hoặc thậm chí là sổ tay. Điều đó không chứng minh thị trường đã chết, mà cho thấy các giải pháp hiện tại chưa thật sự giải quyết đúng vấn đề của họ.

Người dùng không ghét ý tưởng cũ. Họ ghét trải nghiệm cũ. Họ không quan tâm app này đã tồn tại bao lâu, có bao nhiêu đối thủ, hay có “đột phá” về mặt khái niệm hay không. Họ chỉ quan tâm: nó có dễ hơn cách mình đang dùng không, có ít thao tác hơn không, có giúp mình duy trì thói quen không.

Giống như trình duyệt web. Chrome đã quá tốt, vậy mà vẫn có vô số trình duyệt khác tồn tại, thậm chí nhiều công ty chỉ đổi tên, đổi logo từ cùng một nền tảng. Điều đó không vô lý. Vì chỉ cần khác đi một chút ở cách tiếp cận, đúng với một nhóm người nào đó, là đã đủ lý do để tồn tại.

Điều thú vị là team này không chọn cách làm xong thật hoàn hảo rồi mới nói. Họ chọn build in public. Chia sẻ quá trình làm app khi nó còn thô, còn lỗi, còn bị chê. Và cái giá phải trả là sự phán xét rất sớm. Nhưng đổi lại, họ có được thứ mà rất nhiều app “làm kỹ” không bao giờ có: sự chú ý, tương tác, và một lượng user vượt xa kỳ vọng ban đầu.

Ở giai đoạn sớm, điều này cực kỳ quan trọng. Rất nhiều sản phẩm không chết vì kém, mà chết vì không ai biết tới. Trong khi đó, team này chấp nhận chịu áp lực sớm để đổi lấy attention, feedback thật, và dữ liệu hành vi thật. Về mặt chiến lược, đây không hề là một lựa chọn ngây thơ.

Những comment chê bai cũng không hoàn toàn là tín hiệu xấu. Chê cảm tính giúp thuật toán đẩy reach. Chê trải nghiệm cụ thể lại là dữ liệu cực kỳ giá trị. Thứ đáng sợ nhất không phải bị chê, mà là không ai buồn nói gì.

Điều này làm mình nhớ tới một chi tiết rất hay trong bộ phim The Matrix. Trong phim có một câu thoại mình rất thích:

"The first Matrix I designed was quite naturally perfect, it was a work of art, flawless, sublime; a triumph equaled only by its monumental failure."— The Architect to Neo

Ma Trận phiên bản đầu tiên thất bại không phải vì nó kém, mà vì nó quá hoàn hảo. Một thế giới không mâu thuẫn, không sai sót, không đau khổ lại là thứ con người không chấp nhận được. Vì vậy, các phiên bản sau buộc phải để tồn tại những lỗ hổng, không phải do bất lực, mà vì đó là điều kiện để hệ thống vận hành và tồn tại.

Sản phẩm cũng vậy. Một sản phẩm quá trơn tru, quá chỉn chu, nhưng không cho người dùng cảm giác họ có thể tham gia, góp ý, hay ảnh hưởng đến nó, đôi khi lại kém “thật” hơn một sản phẩm còn dang dở nhưng đang lớn lên từng ngày trước mắt họ.

Tất nhiên, ranh giới rất mong manh. Lỗ hổng có chủ đích khác với sự cẩu thả. Build in public không phải là cái cớ để làm sản phẩm kém chất lượng, mà là chấp nhận sự chưa hoàn hảo trong phạm vi kiểm soát, và trung thực về nó.

Một ví dụ rất quen thuộc khác mà chắc ai cũng từng thấy: mỗi khi iPhone ra mắt, gần như ngay lập tức sẽ có một làn sóng chê bai, chế meme, so sánh, thậm chí mỉa mai tràn ngập mạng xã hội. Thiết kế không đổi, tính năng ít mới, giá cao, “Apple hết sáng tạo” năm nào cũng lặp lại.

Nhưng chính những phản ứng đó lại vô hình trung tạo ra một sự kiện toàn cầu. Rất khó để không biết rằng Apple vừa ra mắt một chiếc iPhone mới. Ngay cả những người không quan tâm tới công nghệ cũng bị kéo vào cuộc trò chuyện. Bị chê, bị chế, nhưng không bị phớt lờ.

Nhìn lại, mình không nghĩ câu chuyện này nên được đánh giá bằng việc “app này có thành công hay không”. Bài học lớn hơn nằm ở chỗ: đôi khi, việc bị chê sớm nhưng được thấy sớm lại là một vị thế tốt hơn rất nhiều so với việc làm tốt nhưng không ai biết tới.

Sản phẩm có thể sửa. UX có thể cải thiện. Ý tưởng có thể pivot. Nhưng attention và early users, nếu bỏ lỡ, thường rất khó lấy lại.

Có lẽ, cũng giống như Ma Trận, sự không hoàn hảo không phải lúc nào cũng là thất bại. Đôi khi, nó là cách để một hệ thống được tin là thật, được tham gia, và được phép tiến hóa. Đôi khi, nó chính là điều kiện để một hệ thống, một sản phẩm, hoặc một hành trình được tiếp tục tồn tại và tiến hóa.